ΔΗΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΙΩΝ
ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΠΕΙΟ ΛΑΡΙΣΑΣ
‘’ΑΡΙΣΤΕΥΣ’’
ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ
41500 ΛΑΡΙΣΑ
ΤΗΛ. 2410 591000 – FAX 2410 593600
e-mail: larobs@otenet.gr
www.larobs.gr
Λάρισα 11 – 8 – 2009
Η ηλιακή ‘’πεταλούδα’’ του Αστεροσκοπείου Λάρισας
Το έτος 2009 ανακηρύχθηκε από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση σε συνεργασία με την UNESCO, ως Παγκόσμιο Έτος Αστρονομίας, επειδή σηματοδοτεί την τετρακοσιοστή επέτειο της πρώτης αστρονομικής παρατήρησης με τηλεσκόπιο από τον Γαλιλαίο.
Όπως μας ενημερώνει ο Διευθυντής του Αστεροσκοπείου Λάρισας κ. Νικόλαος Στωϊκίδης, ένα από τα πρώτα ουράνια σώματα που παρατήρησε ο Γαλιλαίος ήταν και ο Ήλιος. Με τις παρατηρήσεις του διαπίστωσε την ύπαρξη σκοτεινών σχηματισμών πάνω στην επιφάνεια του Ηλίου, τις λεγόμενες ηλιακές κηλίδες.
Δια λόγους πραγματικής κατάστασης και μελέτης, η μάζα του Ηλίου χωρίζεται σε ομόκεντρες στιβάδες. Το εσωτερικό του Ηλίου αποτελεί τον πυρήνα του που περιλαμβάνει τα 90% της ηλιακής μάζας. Οι συνθήκες που επικρατούν στο κέντρο του Ηλίου είναι εξωπραγματικές αφού η θερμοκρασία του υπολογίζεται σε 15 – 20.000.000 oC και πιέσεις 1.000.000 Ατμ.
Πάνω από τον πυρήνα βρίσκεται η λεπτή αδιαφανής στιβάδα της φωτόσφαιρας πάχους περίπου 400 χλμ. και θερμοκρασίας 6.000 oC. Υπεράνω της φωτόσφαιρας εκτείνεται η ηλιακή ατμόσφαιρα, την οποία αποτελούν οι στιβάδες της χρωμόσφαιρας και του στέμματος, του τελευταίου με ακαθόριστα όρια και θερμοκρασία 1.000.000 oC.
Εκτός από το γενικό μαγνητικό πεδίο του Hλίου, στη φωτόσφαιρα δημιουργούνται διαφόρων εντάσεων τοπικά μαγνητικά πεδία, προάγγελος εμφάνισης των πυρσών και των ευδιάκριτων σκοτεινών σχηματισμών των κηλίδων, μικρής ή μεγάλης έκτασης και αριθμού.
Οι παρατηρήσεις της ηλιακής φωτόσφαιρας, που συνεχίζονται εδώ και τετρακόσια χρόνια και από τα μέσα του 1989 πραγματοποιούνται και στο Αστεροσκοπείο Λάρισας, διαπιστώθηκε ότι οι ηλιακές κηλίδες, κατά τη διάρκεια της υπάρξεώς των που κυμαίνεται από λίγες ημέρες έως 2-3 μήνες, εμφανίζουν μερικές κανονικότητες. Για παράδειγμα, οι κηλίδες εμφανίζονται συνήθως κατά ζεύγη, προσανατολισμένες παράλληλα προς τον ηλιακό ισημερινό. Η κηλίδα που προηγείται ονομάζεται ηγούμενη και η ακολουθούσα επόμενη. Το πλήθος των κηλίδων προσδιορίζει την ηλιακή δραστηριότητα εκφραζόμενη με τον αριθμό WOLF και σύμφωνα με την έκταση και τη μορφή των ομάδων κατατάσσονται σε εννέα τύπους. ΟΙ μοναχικές μικρές κηλίδες με διάμετρο μέχρι τα 1.000 χλμ. έχουν ζωή μερικών λεπτών, ενώ σε ακραίες καταστάσεις η διάμετρος των μεγάλων ομάδων κηλίδων μπορεί να φτάσει τα 200.000 χλμ. και ζωή οριακά μέχρι 5 μηνών. Στην περιοχή εμφάνισής των κηλίδων κατά κανόνα προϋπάρχει έντονο τοπικό μαγνητικό πεδίο με την ηγούμενη και την επόμενη να έχουν αντίθετη πολικότητα. Ο αριθμός, το μέγεθος και η θέση εμφάνισης των κηλίδων παρουσιάζει περιοδικότητα με μέση περίοδο 11,3 έτη, που κατά περιόδους αυξομειώνεται. Επίσης, μία από της ιδιαιτερότητες που τις χαρακτηρίζει είναι ότι η μαγνητική πολικότητα της ηγούμενης κηλίδας στο κάθε ημισφαίριο μεταβάλλεται περιοδικά με μέση περίοδο 22 ετών. Λίγους μήνες προ της εξαφανίσεως των κηλίδων του παλαιού κύκλου, αρχίζουν να εμφανίζονται σε πλάτη 30 – 40 μοιρών εκατέρωθεν του ηλιακού ισημερινού οι κηλίδες του νέου κύκλου. Με την πάροδο του χρόνου γίνονται γίνονται περισσότερες και μεγαλύτερες και εμφανίζονται σε μικρότερα ηλιογραφικά πλάτη. Προς το τέλος του κύκλου ο αριθμός τους και το μέγεθός τους μειώνεται, ενώ η ζώνη εμφάνισής των πλησιάζει τον ηλιακό ισημερινό. Ταυτόχρονα εκατέρωθεν του ηλιακού ισημερινού στη ζώνη των 30 – 40 μοιρών κάνουν την εμφάνισή τους οι κηλίδες του νέου κύκλου που ξεκινά. Στη περίπτωση διπολικής ομάδας, είναι διαπιστωμένο ότι οι δύο πρωτεύουσες κηλίδες μιας ομάδας έχουν αντίθετες πολικότητες γι΄ αυτό καλούνται διπολικές. Συνεπώς κατά την διάρκεια της ενδεκαετούς περιόδου δεν μεταβάλλεται μόνο το πλήθος και η έκταση των κηλίδων αλλά και κατανομή τους. Εξ΄ αυτού του γεγονότος οι δύο παράλληλες και εκατέρωθεν του ηλιακού ισημερινού προνομιούχες ζώνες εμφάνισης των κηλίδων, από του 5ου μέχρι του 40ου παραλλήλου, ονομάζονται "βασιλικές".
Ο πρώτος που άρχισε να αντιλαμβάνεται την ύπαρξη κανονικότητας στην εμφάνιση των ηλιακών κηλίδων ήταν ο Γερμανός φαρμακοποιός και ερασιτέχνης αστρονόμος Σαμούλ Σβάμπε (Schwabe) (1789 – 1875). Το ενδιαφέρον του Σβάμπε για την παρατήρηση του Ηλίου πήγαζε από την πεποίθησή του ότι εσώτερα του πλανήτη Ερμή προς τον Ήλιο, υπήρχε σε τροχιά ο υποθετικός πλανήτης ''Ήφαιστος", και ο μόνος τρόπος να παρατηρηθεί ήταν να προβληθεί ως μαύρο κυκλικό σημαδάκι διερχόμενο μπροστά από τον ευμεγέθη δίσκο του Ηλίου. Την 30η Οκτωβρίου 1825, παρατήρησε στη φωτόσφαιρα κηλίδες τις οποίες και σημείωσε, έκτοτε κατέγραφε συστηματικά, όχι μόνο τον αριθμό των κηλίδων και το σχήμα τους αλλά προσδιόριζε και τη θέση τους με ηλιογραφικές συντεταγμένες. Μετά από πολυετείς συνεχείς παρατηρήσεις διεπίστωσε ότι το πλήθος των κηλίδων δεν παρέμενε σταθερό αλλά υφίστατο περιοδική μεταβολή περίπου 10 ετών. Τέλος, μετά 20 ετών παρατηρήσεις δημοσίευσε την ιστορική του πεταλούδα με τίτλο "η περιοδικότητα των ηλιακών κηλίδων", εργασία που αναγνωρίστηκε μετά εικοσαετία.
Το 2009 ήμαστε στο ελάχιστο της ηλιακής δραστηριότητας και τις περισσότερες ημέρες, 172 μέχρι σήμερα, στη φωτόσφαιρα δεν εμφανίστηκαν κηλίδες. Στις 4 Ιουλίου 2009 εμφανίστηκε ομάδα με 10 ηλιακές κηλίδες σε ηλιογραφικό πλάτος 27 μοίρες νότια ανήκουσα στο νέο 24ο κύκλο της ηλιακής δραστηριότητας. Ενώ στις 23 Ιουλίου 2009 εμφανίστηκε μια βραχύβια κηλίδα σε νότιο ηλιογραφικό πλάτος 6 μοιρών ανήκουσα στον φθίνοντα 23ο κύκλο. Όταν τοποθετούμε σε διάγραμμα, όπου απεικονίζεται το ηλιογραφικό πλάτος εμφάνισης των ηλιακών κηλίδων με την πάροδο του χρόνου, φαίνεται καθαρά ότι η διάταξη των σημείων του μοιάζει με τα ανοικτά φτερά πεταλούδας. Έτσι συνηθίζεται να ονομάζονται τα διαγράμματα αυτά ως διαγράμματα της "πεταλούδας".
Στο Αστεροσκοπείο Λάρισας καθημερινά παρατηρείται ο Ήλιος, χαρτογραφούνται και καταγράφονται σε ειδικά έντυπα, το σχήμα, η διάταξη, ο αριθμός των κηλίδων και λαμβάνονται 2 – 3 φωτογραφίες. Στο τέλος κάθε μήνα, οι παρατηρήσεις καταχωρημένες σε ειδικά έντυπα, αποστέλλονται σε τέσσερα διεθνή αστρονομικά κέντρα. Στο ηλιακό τμήμα της American Association of Variable Star Observers (AAVSO) των ΗΠΑ, στο Observatoire Royal de Belgique του Βελγίου, στη British Astronomical Association της Αγγλίας και στο Volksstenwarte Paderborn της Γερμανίας.
Επί μία εικασαετία (1989 – 2009) στο Αστεροσκοπείο Λάρισας έχουν καταγραφεί 96.386 κηλίδες, από τις οποίες 44.524 ήταν στο βόρειο ημισφαίριο του Ήλιου και 51.862 στο νότιο ημισφαίριο. Από την τοποθέτηση όλων αυτών των κηλίδων σε διάγραμμα, όπου φαίνεται το ηλιογραφικό πλάτος εμφάνισης της κάθε κηλίδας με την πάροδο του χρόνου, σχηματίστηκε το χαρακτηριστικό διάγραμμα της ηλιακής ''πεταλούδας'' του Αστεροσκοπείου Λάρισας.
Το Παγκόσμιο Έτος Αστρονομίας 2009, κατ΄ ευτυχή συγκυρία συμπίπτει με τα πεντηκοστά γενέθλια του Αστεροσκοπείου Λάρισας (1959 – 2009). Για όσους μέχρι στιγμής, συμπολίτες και όχι μόνο, μας ευχήθηκαν τηλεφωνικά και δια ζώσης τους ευχαριστούμε και δημόσια.
